Klassieke conditionering en Ivan Pavlov

Wat is klassieke conditionering?

Klassieke conditionering, stimulussubstitutie of S-leertype is het leren van voorwaardelijke reactie. Oftewel leergedrag dat tot stand komt door een bepaalde prikkel te koppelen aan een stimulus, waardoor een reflex ontstaat. In het geval van klassieke conditionering betreft het een natuurlijke reflex zonder enige voorafgaande training. In de cognitieve psychologie wordt deze vorm van conditionering gerekend tot een ondervorm van het impliciete of niet-declaratieve geheugen. Dit type geheugen is een vorm van het langetermijngeheugen waarbij niet direct sprake is van bewust opgeslagen of toegankelijke kennis.

Ivan Pavlov en de theorie van klassieke conditionering

De theorie van klassieke conditionering is in de jaren 1890 ontwikkeld door Ivan Pavlov, een Russische fysioloog. Ivan Pavlov is bekend van zijn experimenten met honden. Met zijn experimenten richtte hij zich op het spijsverteringsstelsel van honden. Op basis van zijn bevindingen formuleerde hij een theorie over de relatie tussen stimuli en reactie, namelijk de theorie van klassieke conditionering. Hij geloofde dat deze theorie niet enkel op dieren kon worden toegepast maar ook op mensen. Met deze theorie won Ivan Pavlon in 1904 de Nobelprijs.

De experimenten van Ivan Pavlov

Ivan Pavlov was bezig met onderzoek naar hoe honden kwijlen als er voedsel aanwezig is. Naarmate de experimenten vorderden merkte hij dat de honden in zijn experimenten al begonnen met kwijlen voordat ze daadwerkelijk voedsel zagen of roken. De honden begonnen namelijk al te kwijlen bij het zien van de persoon die ze voedde.

De honden onderwerpen aan de voorwaarden van het experiment bleek al voldoende te zijn om deze reactie bij hen uit te lokken. Zodoende constateerde Pavlov dat de honden het experiment hadden geassocieerd met de aanwezigheid van voedsel. Hij noemde het kwijlgedrag van de honden in reactie op de smaak en geur van vlees een onvoorwaardelijke reactie, omdat het plaatsvond door een natuurlijke reflex zonder enige voorafgaande training (het vlees zelf werd aangeduid als een ongeconditioneerde stimulus).

Een normaal neutrale handeling, zoals als het uiterlijk van een lab-assistent in een witte jas of het rinkelen van een bel, kan worden geassocieerd met het verschijnen van voedsel, waardoor speekselvorming wordt geproduceerd als een geconditioneerde reactie (in reactie op een geconditioneerde stimulus).

Inhoudsopgave

Op basis van deze bevindingen is de Russiche fysioloog een aantal experimenten gaan ontwerpen om dit te bevestigen. Zijn doel was om te testen dat wanneer we twee prikkels voorwaardelijk presenteren, een associatie plaatsvindt. Pavlov geloofde dat de geconditioneerde reactie een fysiologische basis had bij het creëren van nieuwe paden in de hersenschors door het conditioneringsproces.

In verder onderzoek in het begin van de 20e eeuw, vond Pavlov dat om het geconditioneerde reactie te behouden, het periodiek moest worden gekoppeld aan de ongeconditioneerde stimulus, anders zou de geleerde associatie worden vergeten (een proces dat bekend staat als uitsterven). Mocht de geleerde associatie worden vergeten dan kan dit overigens snel opnieuw worden aangeleerd.

Bij mensen kan klassieke conditionering de oorzaak zijn van dergelijke complexe fenomenen. Bijvoorbeeld een emotionele reactie van iemand bij het horen van een bepaald lied of bij het ruiken van een bepaalde parfum, omdat dit geassocieerd wordt met een ervaring uit het verleden. Klassieke conditionering kan ook de oorzaak van velen verschillende soorten angsten of fobieën, welke kunnen optreden door stimuli te generaliseren. Een voorbeeld van zo’n generalisatie is een kind die een slechte ervaring heeft met een bepaalde hond en vervolgens leert om alle honden te vrezen. Vandaar dat klassieke conditionering vaak wordt ingezet om consumentengedrag te beïnvloeden.

Klassieke condionering in de praktijk

Naast het veroorzaken van angsten, kan klassieke conditionering ze ook helpen elimineren via verschillende therapeutische technieken. Eén daarvan is systematische desensibilisatie, waarbij een angst opwekkende stimulus opzettelijk wordt geassocieerd met een positieve reactie, meestal ontspanning geproduceerd door technieken zoals diepe ademhaling en progressieve spierontspanning.

Het tegenovergestelde resultaat (een wenselijke stimulans onaangenaam maken) wordt verkregen door aversietherapie, waarbij gedrag dat een persoon wil stoppen – vaak een verslaving, zoals alcoholisme – gepaard gaat met een onaangename stimulus, zoals een middel dat misselijkheid veroorzaakt.

Een video over klassieke conditionering

Bronvermelding

Susan, C., & Gall, B. (1996). The Gale encyclopaedia of psychology. New Yourk: Gall.

Citeer dit artikel
Eelants, M. (2019, 20 november). Klassieke conditionering en Ivan Pavlov. Gedragvandeconsument.nl. Geraadpleegd van https://gedragvandeconsument.nl/klassieke-conditionering-en-ivan-pavlov/